Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh quốc tế

1. Các nguyên tắc cơ bản

a. Hoà giải phải dựa trên tự do ý chí của các bên tranh chấp

Sự tự do ý chí là yếu tố quyết định mọi giai đoạn hoà giải: các bên phải tự nguyện đưa tranh chấp ra hoà giải; tự do thoả thuận về phương pháp, qui trình hoà giải, lựa chọn hoà giải viên; tự do ý chí trong thảo luận, đề xuất giải pháp hay thoả thuận chấp nhận ý kiến giải quyết do hoà giải viên đưa ra cũng như khi quyết định chấm dứt hòa giải để chuyển sang sử dụng các phương pháp giải quyết tranh chấp khác.

b. Hòa giải chủ yếu theo nguyên tắc “khách quan, công bằng, hợp lý”, tôn trọng tập quán thương mại trong nước và quốc tế

Hoà giải tạo điều kiện thuận lợi cho các bên tranh chấp đối thoại tự do, giúp họ nhìn nhận được những điểm yếu/sai và điểm mạnh/đúng điều mình cũng như điều phía cùng đối thoại: giúp họ hiểu và phân biệt được giữa điều họ muốn và điều họ cần, xác định rõ những lợi ích ưu tiên số một mà mỗi bên cần đạt được qua giải quyết tranh chấp, từ đó tự điều chỉnh lại quan điểm lập trường thương lượng cho thích hợp.

c. Hòa giải sẽ lập tức chấm dứt nếu hai bên không đạt được thỏa thuận hoặc nếu một trong hai bên không muốn tiếp tục hòa giải

Do tính chất tự nguyện của hòa giải nên khi một trong hai bên đơn phương chấm dứt hòa giải (không cần nêu lý do) thì quá trình hòa                                 giải sẽ đương nhiên chấm dứt và  sẽ được chuyển sang giải quyết bằng phương pháp khác.

d. Bảo toàn bí mật những tài liệu, chứng từ, ý kiến của các bên và của hòa giải viên trong quá trình hoà giải

Do tính chất riêng tư, tự nguyện của hoà giải, luật hay quy tắc hòa giải của nhiều nước và Trung tâm Trọng tài hòa giải quốc tế đều có quy định bảo đảm rằng các chứng cứ, tài liệu và ý kiến của các bên trong quá trình hòa giải sẽ không bị sử dụng như chứng cứ bất lợi cho họ trong bất cứ quá trình tố tụng nào tiếp theo nếu hòa giải không thành. Một số nước và Trung tâm Trọng tài quốc tế còn quy định người đã làm hòa giải viên thì sẽ không được chọn làm trọng tài viên cho cùng vụ việc để đảm bảo bí mật của hòa giải và sự khách quan của trọng tài viên.

2. Hệ thống giải quyết tranh chấp trong kinh doanh quốc tế

a. Tranh chấp trong kinh doanh quốc tế

Tranh chấp trong kinh doanh quốc tế là những bất đồng xảy ra trong quá trình thực hiện các hoạt động kinh doanh                                    quốc tế mà chủ yếu là khi thực hiện các hợp đồng thương mại quốc tế. Tranh chấp là điều khó tránh được vì giữa các bên tham gia hợp đồng thương mại quốc tế thường có sự xa cách về mặt địa lý, khác biệt về truyền thống pháp luật và tập quán thương mại, có thể còn thiếu hiểu biết và sự tin cậy lẫn nhau so với bạn hàng trong nước. Người ký hợp đồng lại thường không phải là người chịu trách nhiệm hàng ngày về việc thực hiện hợp đồng. Hơn nữa, điều kiện ngoại cảnh ở mỗi nước đều có thể gây ra những khó khăn khó lường trước, đôi khi là bất khả kháng, cho mỗi bên khi thực hiện nghĩa vụ của mình theo hợp đồng.

b. Giải quyết tranh chấp

Giải quyết tranh chấp là việc điều chỉnh các bất đồng, các xung đột dựa trên những căn cứ và bằng những phương thức khác nhau do các bên lựa chọn. Các nhà kinh doanh và những đại diện về pháp lý của họ khi đàm phán để soạn thảo và ký kết các hợp đồng thương mại quốc tế cần đặc biệt chú ý đến việc lường      trước những       tranh  chấp     có thể                             xảy              ra để đưa   vào hợp     đồng một hoặc những     điều khoản về giải quyết tranh chấp. Chỉ cần một sơ suất nhỏ, không thận trọng trong quá trình đàm phán sẽ có thể gây tốn kém rất lớn khi giải quyết tranh chấp.

3. Cách thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh quốc tế

a. Thương lượng trực tiếp giữa các bên tranh chấp

Trong đại đa số trường hợp khi bắt đầu phát sinh tranh chấp, các bên tự nguyện và nhanh chóng liên hệ, gặp gỡ nhau để thương lượng, tìm cách tháo gỡ bất đồng với mục đích chung là giữ gìn mối quan hệ kinh doanh tốt đẹp và lâu dài giữa họ. Có thể coi đây vừa là hình thức thương lượng lại để đạt được sự thoả thuận chung về bất đồng phát sinh, vừa là hình thức giải quyết tranh chấp. Luật thương mại của một số nước, nhất là các nước châu Á như Trung Quốc, Việt Nam đều có quy định yêu cầu các bên trước hết phải giải quyết tranh chấp thương mại thông qua thương lượng giữa các bên, sau đó mới sử dụng các phương thức khác.

Nếu thương lượng được tiến hành trong khuôn khổ tố tụng trọng tài hay tố tụng tư pháp, pháp luật của nhiều nước quy định trọng tài viên, thẩm phán, theo yêu cầu của các bên, có thể ra văn bản công nhận kết quả thương lượng. Văn bản này có giá trị như một quyết định của trọng tài hay toà án.

b. Hoà giải các tranh chấp thương mại quốc tế

Theo Từ điển Luật học Anh – Mỹ của Black thì “Hòa giải là một quá trình giải quyết tranh chấp mang tính chất riêng tư, trong đó hoà giải là người thứ ba trung gian giúp các bên tranh chấp đạt được một sự thoả thuận”. Các mục tiêu cơ bản cần được qua hoà giải gồm:

Mục tiêu thứ nhất: Bằng hòa giải để giải quyết tranh chấp một cách thân thiện nhằm tiếp tục giữ gìn và phát triển các quan hệ kinh doanh trong thời gian dài vì lợi ích chung của cả hai bên.

Mục tiêu thứ hai: Bằng hoà giải có thể tập trung sự chú ý và quan tâm của các bên vào vấn đề chính, cơ bản của nội dung tranh chấp, hạn chế tối đa sự hao phí về thời gian và tiền của vào các vấn đề mang tính chất hình thức tố tụng.

Tính chất tự nguyện    của hoà giải dẫn đến những hạn chế về hiệu lực của  thoả thuận hoà giải

(ban đầu) và hiệu lực của thoả thuận giải quyết bằng hoà giải.

c. Giải quyết tranh chấp theo thủ tục trọng tài

Theo Từ điển Luật học của Black: Trọng tài là quá trình giải quyết tranh chấp do các bên tự nguyện lựa chọn, trong đó bên thứ ba trung lập (trọng tài viên) sau khi nghe các bên trình bày sẽ ra một quyết định có tính chất bắt buộc đối với các bên tranh chấp.

Xuất phát từ bản chất tự nguyện của trọng tài nên thẩm quyền và thủ tục tố tụng của trọng tài là do các bên thoả thuận và quyết định.

Sau khi đã nhận được phán quyết trọng tài, các bên thường tự nguyện thi hành vì nhiều lý do: Muốn giữ gìn quan hệ làm ăn, vì biết rằng ít có khả năng để toà án có thể xem xét và thay đổi quyết định trọng tài .

Tuy nhiên cũng có những trường hợp một bên và thường là bên thua không tự nguyện thi hành phán quyết và đưa đơn đến toà án (hoặc cơ quan có thẩm quyền trong nội bộ hệ thống trọng tài như trường hợp Toà án Trọng tài của ICC) yêu cầu sửa đổi, đình chỉ phán quyết trọng tài. Ngược lại, bên được cũng có thể đưa đơn đến toà án đề nghị khẳng định phán quyết.