Khái niệm, mục đích và đối tượng của Tiêu chuẩn

1. Các khái niệm cơ bản

1.1. Tiêu chuẩn

Tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO) đưa ra định nghĩa được nhiều quốc gia, tổ chức công nhận là:

Tiêu chuẩn là tài liệu được thiết lập bằng cách thỏa thuận và do một cơ quan phê duyệt nhằm cung cấp những quy tắc, hướng dẫn hoặc đặc tính cho các hoạt động hoặc kết quả hoạt động để sử dụng chung và lặp đi lặp lại nhằm đạt được mức độ trật tự tối ưu trong một khung cảnh nhất định.

1.2. Tiêu chuẩn hóa

Định nghĩa đầy đủ của ISO về tiêu chuẩn hóa như sau:

Tiêu chuẩn hóa là một hoạt động thiết lập các điều khoản để sử dụng chung và lặp đi lặp lại đối với những vấn đề thực tế hoặc tiềm ẩn nhằm đạt được mức độ trật tự tối ưu trong một khung cảnh nhất định.Tiêu chuẩn hóa là xây dựng, công bố, áp dụng và đánh giá sự phù hợp với tiêu chuẩn về một thực thể nhất định.

2. Mục đích của tiêu chuẩn hóa

• Tạo thuận lợi cho trao đổi thông tin (thông hiểu): Phục vụ mục đích này là những tiêu chuẩn về định nghĩa, thuật ngữ, quy định về ký hiệu, dấu hiệu để dùng chung. Ví dụ ký hiệu toán học, nguyên tố hóa học, ký hiệu tượng trưng các bộ phận, chi tiết trên bản vẽ, ký hiệu vật liệu,…
• Đơn giản hóa, thống nhất hóa tạo thuận lợi phân công, hợp tác sản xuất, tăng năng suất lao động, thuận tiện khi sử dụng, sửa chữa: Phục vụ mục đích này là các tiêu chuẩn về chi tiết nguyên vật liệu điển hình như bu lông, đai ốc, vít, đinh tán, thép định hình (I, U, L, T), động cơ, hộp đổi tốc, bánh răng, đai truyền (curoa), kích thước lắp ráp: bóng đèn – đui đèn, máy ảnh – ống kính, độ bắt sáng của phim ảnh,…
• Đảm bảo vệ sinh, an toàn cho người sử dụng: Phục vụ mục đích này là các tiêu chuẩn về môi trường nước, không khí, tiếng ồn; tiêu chuẩn vệ sinh thực phẩm, an toàn sản phẩm, thiết bị (bàn là, bếp điện, máy giặt, thang máy, dụng cụ bảo hộ lao động: kính, găng, ủng, mặt nạ phòng độc). Các tiêu chuẩn loại này thường là bắt buộc theo văn bản pháp luật tương ứng.
• Thúc đẩy thương mại toàn cầu: Hội nhập tiêu chuẩn giữa các nước xuất khẩu và nhập khẩu tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại toàn cầu phát triển (trao đổi hàng hóa sản phẩm, trao đổi thông tin).

Trong nền kinh tế kế hoạch hóa, tiêu chuẩn hóa có những mục đích chính như sau:

• Thúc đẩy áp dụng kỹ thuật mới, nâng cao năng suất lao động xã hội.
• Ổn định và nâng cao chất lượng sản phẩm, công trình.
• Góp phần hoàn thiện tổ chức quản lý nền kinh tế quốc dân.
• Sử dụng hợp lý tài nguyên tiết kiệm nguyên vật liệu.
• Đảm bảo an toàn lao động, sức khoẻ con người.
• Phục vụ tốt nhu cầu quốc phòng.
• Phát triển hợp tác quốc tế về khoa học kỹ thuật, đẩy mạnh xuất khẩu, hướng dẫn nhập khẩu.

Để tránh khuynh hướng sai lầm trong tiêu chuẩn hóa cần nêu rõ một số nét không phải là mục đích, đó là:

• Không làm cho mọi thứ giống hệt nhau một cách không cần thiết.
• Không đưa ra khuôn mẫu để mọi người áp dụng máy móc mà không cần suy xét.
• Không hạ thấp chất lượng đến mức tầm thường chỉ vì mục đích để tiêu chuẩn được áp dụng rộng rãi.
• Không ra lệnh hay cưỡng bức. Tiêu chuẩn là một tài liệu được sử dụng trong hợp đồng hay trong văn bản pháp luật.

3. Đối tượng của tiêu chuẩn hóa

Tên của tiêu chuẩn phản ánh đối tượng của tiêu chuẩn. Nội dung một tiêu chuẩn quy định về một đối tượng hoặc một vài khía cạnh của một đối tượng.

• Các chủ đề của tiêu chuẩn là sản phẩm (viên gạch, bu lông, bánh răng, đường ống), nguyên vật liệu (than, sắt thép, xi măng, cát, sỏi,…), máy móc thiết bị (động cơ ô tô, động cơ điện, máy bơm, máy nén khí…).
• Một quá trình như phương pháp xác định nhiệt lượng của than đá,…
• Không phải là sản phẩm như đơn vị đo lường, ký hiệu các nguyên tố hóa học, ký hiệu toán học, dấu hiệu chỉ đường,…