Học thuyết doanh nghiệp (Theory of the Firm)

Please wait while you are redirected...or Click Here if you do not want to wait.

Các nhà nghiên cứu trẻ, khi khởi đầu sự nghiệp, đối diện với một “biển tri thức” nhân loại, và hoạt động bắt buộc đầu tiên là tìm hiểu tổng quan hay tổng hợp cơ sở lý luận. Làm thế nào để có cái nhìn tổng quan nhất, nhanh nhất, về cơ sở lý luận với các nội dung chính của các học thuyết, để có thể tập trung sớm nhất vào trọng tâm nghiên cứu của mình? Đây vừa là câu hỏi, vừa là thách thức đặt ra cho các nhà nghiên cứu trẻ, khi hoạt động nghiên cứu tại Việt Nam còn khoảng cách đáng kể so với thế giới, và còn mập mờ về nguồn gốc, trích dẫn các công trình trước đó. Cuốn sách “Học thuyết doanh nghiệp” này sẽ đáp ứng và giải quyết phần lớn những yêu cầu và thách thức trên của các nhà nghiên cứu trẻ.

Các nhà quản trị, chủ doanh nghiệp hiện nay thường trăn trở: Phải chăng lý thuyết ngày càng xa rồi thực tế? Lý thuyết có thể cung cấp cho mình tổng quan các nội dung chính về tổ chức và vận hành doanh nghiệp để làm cơ sở cho các quyết định quản lý? Đào tạo và nghiên cứu luôn được đề cao trong xã hội, vậy có vai trò và lợi ích như thế nào trong ứng dụng thực tiễn quản lý doanh nghiệp? Đây cũng là những câu hỏi thường trực đối với các nhà quản trị và chủ doanh nghiệp có nên đầu tư cho hoạt động đào tạo, nghiên cứu và phát triển cho cá nhân mình, cho nguồn nhân lực, hay rộng hơn cho doanh nghiệp của mình; và họ sẽ tìm thấy điểm tựa trong cuốn sách “Học thuyết doanh nghiệp” này.

Cuốn sách này hướng đến 2 đối tượng chính trên đây. Cụ thể, đối với các nhà nghiên cứu trẻ, đặc biệt trong những giai đoạn đầu khám phá thế giới khoa học quản trị, cuốn sách tổng hợp và cung cấp các nội dung chính của các học thuyết doanh nghiệp chủ đạo đã được các học giả nghiên cứu, đề xuất và phát triển từ trước đến nay, theo hiểu biết của nhóm tác giả. Với đối tượng là các nhà quản trị, các chủ doanh nghiệp, nội dung cuốn sách cung cấp các kiến thức quan trọng để hiểu bản chất tồn tại, tổ chức và vận hành một doanh nghiệp. Từ đó hỗ trợ trong việc ra các quyết định quản lý và phát triển doanh nghiệp một cách tối ưu nhất.

Về bố cục, theo các nguyên tắc sắp xếp như đã trình bày trên đây, cuốn sách gồm 19 chương, được phân thành 3 phần lớn theo mục lục như sau:

LỜI NÓI ĐẦU

PHẦN I: DOANH NGHIỆP VÀ TỔ CHỨC QUẢN LÝ CÔNG NGHIỆP

Chương 1: Thuyết bàn tay vô hình

1. Khái niệm và bản chất Bàn tay vô hình của Adam Smith

2. Bàn tay vô hình và kết quả không mong đợi

2.1. Khái niệm và bản chất kết quả không mong đợi

2.2. Các loại kết quả không mong đợi

2.3. Bàn tay vô hình và kết quả không mong đợi

3. Các quan điểm giải thích về bàn tay vô hình

Chương 2: Thuyết quyền sở hữu

1. Định nghĩa và bản chất

2. Quyền sở hữu, doanh nghiệp và thị trường

2.1. Cấu trúc quyền sở hữu

2.2. Phân loại các quyền sở hữu

2.3. Vai trò của quyền sở hữu đối với doanh nghiệp

2.4. Lợi ích cá nhân và hợp tác trong lao động gắn với các quyền sở hữu

3. Các loại hình tổ chức doanh nghiệp

3.1. Doanh nghiệp tư bản gắn với chủ sở hữu

3.2. Doanh nghiệp hiện đại

3.3. Các doanh nghiệp chịu sự điều tiết

3.4. Doanh nghiệp phi lợi nhuận

3.5. Doanh nghiệp theo mô hình xã hội chủ nghĩa

Chương 3: Thuyết phụ thuộc nguồn lực

1. Doanh nghiệp và nguồn lực cần thiết để tồn tại và phát triển

1.1. Doanh nghiệp phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài

1.2. Quan hệ phụ thuộc tương hỗ giữa các doanh nghiệp

1.3. Chiến lược quản lý phụ thuôc

2. Áp dụng giải thích các hiện tượng thực tiễn

2.1. Chuyên môn hoá và hợp tác

2.2. Quản trị lãnh đạo doanh nghiệp

2.3. Liên doanh, mua bán và sát nhập

2.4. Vai trò của Chính trị và chính sách của Nhà nước

Chương 4: Thuyết thể chế

1. Khái niệm và phân loại các thể chế

2. Quan điểm thể chế cổ điển

2.1. Mô hình thể chế của Selznick

2.2. Quan điểm thể chế của Parson

2.3. Quan điểm hành vi

2.4. Quan điểm nhận thức

3. Quan điểm thể chế hiện đại

3.1. Sự khác nhau giữa quan điểm thể chế cổ điển và hiện đại

3.2. Ba cơ chế thay đổi đồng hình theo thể chế

3.3. Ba trụ cột của thể chế

3.4. Bối cảnh văn hóa của quá trình thể chế hóa

3.5. Thay đổi không đồng hình thể chế

Chương 5: Thuyết ngẫu nhiên

Chương 6: Thuyết hành vi doanh nghiệp

1. Các khái niệm cơ bản

2. Nội dung chính của học thuyết

2.1. Các cam kết

2.2. Thuyết thành phần

2.3. Các nội dung chính của học thuyết

2.4. Cấu trúc cơ bản của quá trình ra quyết định của doanh nghiệp

3. Phân tích hành vi của nhà quản lý và nhà đầu tư

3.1. Phân tích hành vi các nhà quản lý

3.2. Phân tích hành vi các nhà đầu tư

Chương 7: Thuyết hệ sinh thái doanh nghiệp

1. Khái niệm hệ sinh thái doanh nghiệp

2. Loại hình doanh nghiệp

2.1. Định nghĩa và phân loại các loại hình doanh nghiệp

2.2. Biến động về loại hình doanh nghiệp

3. Doanh nghiệp và thay đổi

3.1. Mật độ và biến động số lượng

3.2. Sức ỳ về cơ cấu của doanh nghiệp trước thay đổi

4. Tuổi, mật độ và tồn vong của doanh nghiệp

4.1. Tuổi và tồn vong của doanh nghiệp

4.2. Lợi thế và hạn chế đi đầu

4.3. Cạnh tranh và thích nghi

4.4. Phân bổ nguồn lực

4.5. Vấn đề quy mô nhỏ

4.6. Điều kiện sống và tồn vong của doanh nghiệp

Chương 8: Thuyết tiến hóa doanh nghiệp

1. Doanh nghiệp và thông lệ vận hành

1.1. Nguồn gốc, định nghĩa và tầm quan trọng của thông lệ vận hành

1.2. Định nghĩa và bản chất doanh nghiệp: tập hợp có tổ chức các thông lệ vận hành

1.3. Hành vi của doanh nghiệp trên cơ sở các thông lệ vận hành

2. Bản chất của thông lệ vận hành

2.1. Lặp lại và bền vững

2.2. Bản chất tập thể của thông lệ vận hành

2.3. Bản chất tự vận hành và tự cập nhật của thông lệ vận hành

2.4. Bản chất quy trình của thông lệ vận hành

2.5. Tính phụ thuộc bối cảnh, gắn kết và đặc tính

2.6. Phụ thuộc lối mòn (path dependence)

3. Thông lệ vận hành trong doanh nghiệp

3.1. Điều phối và kiểm soát

3.2. Thỏa ước đình chiến (truce)

3.3. Tiết kiệm nguồn lực trí tuệ

3.4. Giảm bất ốn

3.5. Sức ỳ, ổn định và hạn chế và trợ giúp

3.6. Sự thúc đẩy – Triggers – Khởi điểm

3.7. Tri thức hiện hữu hóa

Chương 9: Thuyết lợi thế cạnh tranh

1. Tổng quan về lợi thế cạnh tranh

1.1. Định nghĩa và phân loại

1.2. Lợi thế cạnh tranh bền vững

1.3. Nguồn gốc của lợi thế cạnh tranh

2. Phân tích môi trường cạnh tranh bên ngoài

2.1. Mô hình cạnh tranh năm áp lực

2.2. Nhóm chiến lược

3. Xác định, xây dựng, triển khai và bảo vệ lợi thế cạnh tranh

3.1. Xác định lợi thế cạnh tranh trên Chuỗi giá trị doanh nghiệp

3.2. Chiến lược cạnh tranh tổng quát

3.3. Xây dựng và bảo vệ lợi thế cạnh tranh

PHẦN II: DOANH NGHIỆP VÀ CÁC NHÀ QUẢN LÝ

Chương 10: Thuyết bàn tay hữu hình

Chương 11: Học thuyết đại diện

Chương 12: Học thuyết ra quyết định

1. Phân biệt học thuyết ra quyết định của tổ chức với của cá nhân

1.1. Tổng quan về học thuyết ra quyết định của con người

1.2. Các đặc điểm của học thuyết ra quyết định của tổ chức

2. Các khái niệm và nguyên tắc cơ bản trong quá trình ra quyết định trong doanh nghiệp

2.1. Các tác nhân tham gia ra quyết định và vai trò của người ra quyết định

2.2. Khả năng tư duy của các tác nhân kinh tế

2.3. Xác định mục tiêu và giải quyết mẫu thuẫn về mục tiêu trong doanh nghiệp

2.4. Khát vọng và thái độ thỏa mãn của người đại diện

2.5. Động lực – nguồn gốc của hành vi và thay đổi hành vi của nhà quản lý

2.6. Cơ chế điều chỉnh và thích nghi của doanh nghiệp với hành vi của các cá nhân thành viên

3. Quy trình và các mô hình ra quyết định của doanh nghiệp

3.1. Quy trình ra quyết định tư duy và quyết định ở các cấp quản lý trong doanh nghiệp

3.2. Phương pháp ra quyết định so sánh liên tục từng bước nhỏ

3.3. Mô hình quyết định theo quyền lực trong doanh nghiệp

3.4. Mô hình ra quyết định thùng rác

Chương 13: Thuyết quyền lực

1. Khái niệm và bản chất quyền lực

1.1. Định nghĩa quyền lực

1.2. Bản chất và phân loại quyền lực

2. Quyền lực và hợp tác nội bộ trong doanh nghiệp

2.1. Thẩm quyền và quyền lực

2.2. Quyền lực với cam kết và bản sắc tập thể của doanh nghiệp

3. Quyền lực và hợp tác giữa các doanh nghiệp

3.1. Quyền lực phi thẩm quyền

3.2. Quyền lực trong các tổ chức mạng

4. Quyền lực và thay đổi của doanh nghiệp

4.1. Mô hình quyền lực đối với thay đổi của doanh nghiệp

4.2. Mô hình chuyên gia đối với thay đổi của doanh nghiệp

4.3. Mô hình thương lượng đối với thay đổi của doanh nghiệp

4.4. Mô hình bán hàng đối với thay đổi của doanh nghiệp

4.5. Mô hình phát triển đối với thay đổi của doanh nghiệp

Chương 14: Thuyết cấu trúc tổ chức

1. Cơ sở lý luận về cơ cấu tổ chức

1.1. Định nghĩa và bản chất về cơ cấu tổ chức

1.2. Nghiên cứu của Weber về hệ thống hành chính

1.3. Nghiên cứu của Mintzberg về cấu trúc 5 bộ phận cơ bản

2. Cấu trúc tập trung hành chính

3. Cấu trúc hành chính

3.1. Cấu trúc cơ bản

3.2. Cấu trúc hành chính máy móc

3.3. Cấu trúc hành chính chuyên nghiệp: cấu trúc ma trậncấu trúc dự án

3.4. Cấu trúc bộ phận

4. Cấu trúc hành chính hiện đại

4.1. Các nguyên lý hành chính hiện đại

4.2. Cấu trúc linh hoạt (Adhocracy): cấu trúc nhómcấu trúc mạngcấu trúc ảocấu trúc phân cấp cộng đồng

5. Cấu trúc tổ chức và chiến lược

5.1. Vai trò và quan hệ của cấu trúc với hiệu quả của tổ chức

5.2. Vai trò và quan hệ của cấu trúc tổ chức với chiến lược

5.3. Lựa chọn cấu trúc tổ chức phù hợp

PHẦN III: DOANH NGHIỆP VÀ MÔI TRƯỜNG CẠNH TRANH HIỆN ĐẠI

Chương 15: Học thuyết chi phí giao dịch

1. Bản chất của doanh nghiệp gắn với chi phí giao dịch

1.1. Chi phí giao dịch và sự tồn vong của doanh nghiệp

1.2. Quy mô doanh nghiệp

2. Các cấu trúc quản trị doanh nghiệp theo đặc điểm giao dịch

2.1. Đặc điểm của giao dịch

2.2. Các cấu trúc quản trị giao dịch thương mại

2.3. Liên kết / sát nhập theo chiều dọc

3. Các yếu tố thị trường tác động đến giao dịch

3.1. Khả năng tư duy giới hạn

3.2. Chủ nghĩa cơ hội

3.3. Tính không chắc chắn

3.4. Bối cảnh giao dịch

3.5. Thông tin bất cân xứng

3.6. Số ít các chủ thể tham gia giao dịch

Chương 16: Học thuyết nguồn lực

1. Các khái niệm cơ bản

1.1. Khái niệm doanh nghiệp

1.2. Nguồn lực và phân loại nguồn lực

1.3. Lợi nhuận và phân loại lợi nhuận

2. Thuyết nguồn lực RBV (Resource-Based View)

2.1. Nội dung quan điểm nguồn lực

2.2. Quy trình phân tích và xây dựng chiến lược

3. Thuyết kiến thức KBV (Knowledge-Based View)

3.1. Khái niệm và bản chất của kiến thức

3.2. Kiến thức và lợi thế cạnh tranh

3.3. Xây dựng chiến lược kiến thức

4. Thuyết năng lực cốt lõi (Core Competency)

4.1. Năng lực: nguồn gốc lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp

4.2. Năng lực cốt lõi và sản phẩm cốt lõi

4.3. Xây dựng năng lực cốt lõi trong doanh nghiệp

5. Thuyết năng lực động (Dynamic Capability)

5.1. Khái niệm năng lực động

5.2. Năng lực động và lợi thế cạnh tranh

5.3. Xây dựng và triển khai chiến lược năng lực động

6. Thuyết quan hệ (Relational View)

6.1. Các quan điểm chính của thuyết quan hệ

6.2. Nguồn gốc lợi tức quan hệ (relational rents)

6.3. Cơ chế đảm bảo lợi tức quan hệ

Chương 17: Thuyết siêu cạnh tranh

1. Môi trường siêu cạnh tranh: đặc điểm và nguồn gốc

2. Bốn lĩnh vực siêu cạnh tranh

2.1. Chi phí và chất lượng (price–quality arena)

2.2. Thời điểm và tri thức (know-how/timing arena)

2.3. Rào cản thâm nhập (stronghold creation/invasion arena)

2.4. Khả năng tài chính (deep pockets arena)

3. Mô hình 7S mới

3.1. Tầm nhìn bẻ gẫy

3.2. Khả năng bẻ gẫy

3.3. Chiến thuật bẻ gẫy

4. Xây dựng chiến lược bẻ gẫy

4.1. Định hình tầm nhìn

4.2. Định hình nền tảng hoạt động

4.3. Định hình hành vi và tài sản

Chương 18: Thuyết học hỏi

1. Tổ chức học hỏi

1.1. Định nghĩa tổ chức học hỏi

1.2. Tổ chức có học được không?

1.3. Tại sao cần xây dựng tổ chức học hỏi?

1.4. Đặc điểm của tổ chức học hỏi

1.5. Xây dựng tổ chức học hỏi

2. Học hỏi của tổ chức

2.1. Tổng quan về học thuyết tổ chức học hỏi

2.2. Các mô hình học hỏi của tổ chức

2.2.1. Học đi đôi với hành – learning by doing

2.2.2. Mô hình phản ứng – kích thích

2.2.3. Đường cong học hỏi của Kolb (1976)

2.2.4. Mô hình học hỏi vòng đơn và kép của Argyris và Schön (1974, 1978)

2.2.5. Học hỏi kinh nghiệm gián tiếp

2.2.6. Mô hình học hỏi tình huống

2.3. Bộ nhớ của tổ chức – organizational memory

2.3.1. Khả năng hấp thụ của tổ chức theo Cohen và Levithal (1990)

2.3.2. Sự vận hành của bộ nhớ theo Levitt và March (1988)

2.3.3. Các hiệu ứng học hỏi kinh nghiệm

2.3.4. Quy trình học hỏi của bộ nhớ tổ chức

2.3.5. Kiến thức lan tỏa trong bộ nhớ tổ chức

Chương 19: Thuyết hệ thống

1. Định nghĩa và bản chất về hệ thống

1.1. Định nghĩa hệ thống

1.2. Môi trường, ranh giới và yếu tố thời gian

1.3. Cấu trúc và độ phức tạp

1.4. Các định nghĩa cơ bản khác

2. Phân loại hệ thống

2.1. Hệ thống lý thuyết, cụ thể và trừu tượng

2.2. Hệ thống đóng và hệ thống mở

2.3. Hệ thống sống và hệ thống không sống

2.4. Hệ thống đơn giản và hệ thống phức tạp

2.5. Các cách phân loại khác

3. Hệ thống và thay đổi

3.1. Điều khiển học và các khái niệm xác định hệ thống quy trình

3.2. Mô hình hệ thống khả thi

3.3. Hệ thống động phi tuyến tính và thuyết hỗn mang (chaos theory)

3.4. Các mạng lưới phức tạp của các tác nhân thích nghi

3.5. Khả năng tự tổ chức của hệ thống phức tạp

3.6. Tư duy hệ thống

 

Nguồn: Phan Thanh Tú, Vũ Mạnh Chiến, Phạm Văn Kiệm, Lưu Đức Tuyến, Nguyễn Thị Hồng Nga (2018), sách Học Thuyết Doanh Nghiệp, NXB Lao Động – Xã Hội.