Sở giao dịch chứng khoán

1.Khái niệm

Sở giao dịch chứng khoán (SGDCK) là thị trường giao dịch chứng khoán được thực hiện tại một địa điểm tập trung gọi là sàn giao dịch (trading floor) hoặc thông qua hệ thống máy tính. Các chứng khoán được niêm yết giao dịch tại SGDCK thông thường là các chứng khoán của các công ty lớn, có danh tiếng và đã trải qua thử thách trên thị trường và đáp ứng được các tiêu chuẩn niêm yết do SGDCK đặt ra.

Trước đây, khi thị trường chứng khoán còn giao dịch bằng phấn trắng bảng đen, thì SGDCK bắt buộc phải có sàn giao dịch để thực hiện việc giao dịch. Sàn giao dịch là một phòng rộng. Trong sàn giao dịch có các quầy giao dịch, mỗi quầy giao dịch đảm trách việc giao dịch một số loại chứng khoán, do các chuyên gia chứng khoán (môi giới lập giá) thực hiện. Người môi giới của các công ty chứng khoán (môi giới giao dịch) tập trung tại sàn giao dịch, họ nhận lệnh mua bán từ công ty chuyển tới, đ ưa lệnh đăng ký vào sổ lệnh của người môi giới lập giá tại quầy giao dịch. Người môi giới lập giá nhận lệnh và đưa kết quả giao dịch cho những lệnh phối kết được (những lệnh mua –  bán khớp nhau về giá của cùng một loại chứng khoán).

Ngày nay, hầu hết các SGDCK thực hiện giao dịch bằng hệ thống mạng máy tính đường dài, lệnh mua bán được đưa vào máy tính tại các văn phòng giao dịch của các công ty chứng khoán. Qua mạng máy tính, lệnh được chuyển tới máy chủ của SGDCK. Máy chủ tự động dò tìm các lệnh phối kết và đưa ra kết quả giao dịch cho những lệnh mua bán gặp nhau về giá. Những SGDCK này không có môi giới giao dịch tập trung, do đó không còn cần thiết phải có sàn giao dịch.

Hình thức sở hữu

SGDCK là một tổ chức có tư cách pháp nhân đ ược thành lập theo quy định của pháp luật. Lịch sử phát triển SGDCK các nước đã và đang trải qua các thời kỳ hình thức sở hữu:

Hình thức sở hữu thành viên

SGDCK do các thành viên là các công ty c hứng khoán sở hữu, được tổ chức dưới hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn, có Hội đồng quản trị do các công ty chứng khoán thành viên bầu ra theo từng nhiệm kỳ. Mô hình này có ưu điểm: thành viên vừa là người tham gia giao dịch, vừa là người quản lý Sở nên chi phí thấp và dễ ứng phó với tình hình thay đổi trên thị trường.

Sở giao dịch chứng khoán Hàn Quốc, New York, Tokyo, Thái  Lan và nhiều nước khác được tổ chức theo hình thức Sở hữu thành viên.

Hình thức công ty cổ phần

SGDCK được tổ chức dưới hình thức một công ty cổ phần do các công ty chứng khoán, ngân hàng, và các tổ chức tài chính khác tham gia với tư cách là cổ đông. Cơ chế tổ chức, hoạt động của Sở giao dịch chứng khoán theo Luật công ty và chạy theo mục tiêu lợi nhuận.  SGDCK hoạt động theo nguyên  tắc thành viên, nghĩa là chỉ có các thành viên của Sở mới có quyền giao dịch tại Sở.

Mô hình này được áp dụng ở Đức, Anh và Hồng Kông.

Hình thức sở hữu Nhà nước

Thực chất mô hình này là Chính phủ hoặc một cơ quan của Chính phủ đứng ra thành lập, quản lý và sở hữu một phần hay toàn bộ vốn của SGDCK.  Hình thức sở hữu này có ưu điểm là không chạy theo mục tiêu lợi nhuận, nên bảo vệ đ ược quyền lợi của nhà đầu tư. Ngoài ra, trong những trường hợp cần thiết, nhà nước có thể can thiệp kịp thời để giữ cho thị trường được hoạt động ổn định, lành mạnh. Tuy nhiên, mô hình này cũng có những hạn chế nhất định là thiếu tính độc lập, cứng nhắc, chi phí lớn và kém hiệu quả.

Trong các mô hình trên, hình thức sở hữu thành viên là phổ biến nhất. Hình thức này cho phép sở giao dịch chứng khoán có quyền tự quản ở mức độ nhất định, nâng cao được tính hiệu quả và sự nhanh nhạy trong vấn đề quản lý so với hình thức sở hữu của Chính phủ. Tuy nhiên, trong những hoàn cảnh lịch sử nhất định, việc Chính phủ nắm quyền sở hữu và quản lý Sở giao dịch chứng khoán sẽ cho phép ngăn ngừa sự

lộn xộn, không công bằng khi hình thức sở hữu thành viên chưa đ ược bảo vệ bằng hệ thống pháp lý đầy đủ và rõ ràng. Ví dụ: ở Hàn Quốc, Sở giao dịch chứng khoán đ ược thành lập từ năm 1956 nhưng đến năm 1963 bị đổ vỡ, phải đóng cửa 57 ngày do các thành viên sở hữu Sở giao dịch chứng khoán gây lộn xộn trong thị trường, sau đó Chính phủ phải đứng ra nắm quyền sở hữu Sở giao dịch chứng khoán trong thời gian khá dài từ năm 1963 đến năm 1988 trước khi chuyển sang hình thức sở hữu thành viên, có một phần sở hữu Nhà nước.

2. Chức năng

Chức năng của SGDCK là phải thiết lập và duy trì thường xuyên một thị trường giao dịch: liên tục, công bằng về giá, công khai.

Thị trường giao dịch liên tục

Tổ chức và duy trì một thị trường giao dịch liên tục là chức năng quan trọng nhất của SGDCK. Một thị trường giao dịch liên tục là thị trường có thời gian giao dịch nhiều trong một ngày, trong một tuần. Số lần khớp giá và doanh số giao dịch lớn trong mỗi phiên giao dịch, thực hiện lệnh mua bán nhanh chóng, biến động về giá giữa 2 lần mua bán nhỏ.

Một thị trường hoạt động liên tục sẽ tạo ra tính thanh khoản cao cho vốn đầu tư (người đầu tư có thể chuyển hoá nhanh chóng chứng khoán thành tiền và ngược lại một cách dễ dàng). Điều này sẽ kích thích công chúng và các tổ chức tài chính có thể bỏ vốn nhàn rỗi ra đầu tư và thu hồi vốn đầu tư khi cần; hoặc có thể chuyển đổi vốn đầu tư từ lĩnh vực này sang lĩnh vực khác một cách nhanh chóng.

Thị trường công bằng về giá

Tạo ra và duy trì một thị trường công bằng về giá cũng là một chức năng quan trọng của SGDCK.  Giá cả không do SGDCK hay thành viên SGDCK áp đặt mà nó được hình thành trên cơ sở so khớp các lệnh mua và bán chứng khoán. Giá chứng khoán đ – ược chốt bởi cung cầu trên thị trường – đó là giá công bằng nhất. Tuy nhiên, trong thực tế cũng có lúc giá chứng khoán được hình thành không công bằng, do bị thao túng bởi những người đầu cơ lũng đoạn thị trường, cố tình tạo ra những mức giá giả tạo, không thực tế. Mặc dù vậy, trường hợp đó không phải là phổ biến.

Thị trường công khai

SGDCK có chức năng cung cấp thông tin cho công chúng đầu tư: thông tin về tình hình hoạt động của các công ty niêm yết, tình hình giao dịch trên thị tr ường, thông tin về hoạt động chung của nền kinh tế quốc gia (quốc tế).

SGDCK bắt buộc các công ty niêm yết phải cung cấp và công khai các thông tin về tình hình tài chính, kết quả kinh doanh của công ty một cách đầy đủ, chính xác, kịp thời, thường xuyên, và những thông tin về các sự kiện xảy ra đột xuất có khả năng ảnh hưởng đến sản xuất của công ty, tạo ra những căn cứ đáng tin cậy cho người đầu tư chứng khoán. SGDCK luôn cung cấp những thông tin chính xác và liên tục về tình hình giao dịch trên thị trường: giá, khối lượng giao dịch; giá và khối lượng đặt mua cao nhất, thấp nhất; cũng như mọi thông tin liên quan đến thị trường,  … Trên cơ sở những thông tin công khai đó, tạo cho người đầu tư có cơ sở và cơ hội nh nhau trong việc quyết định mua bán.